Nhà tù Pleiku: Chứng nhân lịch sử hào hùng tại Gia Lai

Đối với những ai yêu thích tìm hiểu lịch sử, đặc biệt là giai đoạn kháng chiến chống Pháp và Mỹ tại Tây Nguyên, Nhà Tù Pleiku chính là một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Gia Lai. Nơi đây không chỉ là một trại giam khét tiếng một thời mà còn là biểu tượng cho tinh thần đấu tranh bất khuất của những người con yêu nước. Khám phá Nhà tù Pleiku là hành trình quay ngược thời gian, đối mặt với quá khứ đau thương nhưng cũng đầy tự hào của dân tộc.

Tượng đài chiến sĩ cách mạng tại khu di tích lịch sử Nhà tù Pleiku, Gia Lai

Vị trí và Lịch sử hình thành Nhà tù Pleiku

Địa chỉ Nhà tù Pleiku

Khu di tích lịch sử Nhà tù Pleiku tọa lạc trên một ngọn đồi đất đỏ thuộc đường Thống Nhất (trước đây là đường Yết Kiêu), phường Diên Hồng, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Vị trí này từng là nơi hẻo lánh, thuận lợi cho việc xây dựng và kiểm soát một trại giam biệt lập.

Quá trình xây dựng và biến đổi qua các thời kỳ

Lịch sử của Nhà tù Pleiku gắn liền với những giai đoạn đấu tranh gian khổ của dân tộc:

• Năm 1925: Thực dân Pháp xây dựng nhà tù này với mục đích ban đầu là giam giữ tù nhân thường phạm, chủ yếu là người dân tộc thiểu số ở khu vực Tây Nguyên.
• Năm 1940: Khi phong trào cách mạng Việt Nam ngày càng lớn mạnh, Pháp biến nơi đây thành nhà lao chính trị, giam cầm các chiến sĩ cộng sản và những người Việt Nam yêu nước bị bắt trong các cuộc đấu tranh.
• Năm 1967: Dưới thời Mỹ ngụy, số lượng tù nhân chính trị tăng vọt lên đến khoảng 2.000 người, vượt xa sức chứa của 20 phòng giam ban đầu. Địch phải dựng thêm lều bạt trong khuôn viên và khẩn trương xây dựng thêm một trại giam mới liền kề để đáp ứng nhu cầu giam giữ.
• Tháng 5/1972: Trước sức tấn công mạnh mẽ của quân ta vào Kon Tum, chính quyền Sài Gòn đã chuyển toàn bộ tù nhân tại hai phòng biệt giam của Nhà tù Pleiku ra nhà tù Phú Quốc.
• Cuối năm 1972: Nhà tù Pleiku gần như bỏ trống hoàn toàn.
• Sau 1975: Sau ngày giải phóng, Nhà tù Pleiku được chính quyền cách mạng bảo tồn, tôn tạo và trở thành một di tích lịch sử quan trọng, điểm tham quan, giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ.
• Năm 2015: Công trình Bia tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ tại Trại giam tù binh Pleiku được khánh thành trên nền trại giam cũ, nhằm ghi nhớ và tri ân sự hy sinh của các chiến sĩ cách mạng.

Bia tưởng niệm ghi công các chiến sĩ tại Nhà tù Pleiku lịch sử ở Gia Lai

Khám phá kiến trúc và quy mô Trại giam Pleiku xưa

Tổng quan quy mô

Nhà tù Pleiku được xây dựng trên khu đất rộng khoảng 7ha. Hệ thống tường rào bao quanh cao tới 3m, phía trên gia cố bằng nhiều lớp dây thép gai chằng chịt. Tại góc Tây Nam và Tây Bắc có hai vọng gác (bốt gác) cao, nơi lính canh có vũ trang túc trực ngày đêm. Phía Đông nhà tù còn có một lô cốt bảo vệ kiên cố.

Bố cục các khu nhà giam

Tổng thể nhà tù ban đầu có 20 phòng giam, bao gồm 18 phòng giam tập thể và 2 phòng biệt giam thường được gọi là “chuồng cọp”. Mỗi phòng giam có diện tích rất nhỏ, chỉ khoảng 10m2 với thiết kế hai ô cửa nhỏ nhưng lại giam giữ số lượng lớn tù nhân, có lúc lên đến 120 người/phòng. Thực dân Pháp và sau này là Mỹ ngụy đã phân loại tù nhân theo cấp bậc, mức độ “nguy hiểm”, tình trạng thương tật để dễ bề quản lý và tra tấn.

Dãy nhà giam chính

Dãy nhà giam chính được chia thành 5 phòng với chức năng riêng biệt:

• Phòng giam số 1: Giam tù nhân chính trị (cả người Kinh và người dân tộc thiểu số). Kích thước: rộng 4.7m, cao 6.8m.
• Phòng giam số 2: Giam tù chính trị câu lưu (tù bị giam giữ lâu dài). Kích thước: rộng 9.4m, cao 6.8m. Phòng này được chia làm 2 tầng để tăng sức chứa.
• Phòng giam số 3: Giam tù chính trị câu lưu. Kích thước: rộng 4.7m, cao 6.8m.
• Phòng giam số 4: Giam tù thường phạm và binh lính đào ngũ. Kích thước: rộng 4.7m, cao 6.8m.
• Phòng giam số 5: Phòng biệt giam tù chính trị bị coi là nguy hiểm. Kích thước: rộng 9.4m, cao 6.8m.

Hành lang dài và các phòng giam bên trong khu di tích Nhà tù Pleiku

Khu nhà giam phía Bắc

Khu nhà giam này nối liền với dãy nhà chính bằng một hành lang, vừa là lối đi vừa là ranh giới chia khu vực thành hai bên Đông và Tây. Tại đây có 6 xà lim (phòng giam cá nhân) được đánh số từ 1 đến 6, mỗi xà lim có diện tích cực kỳ chật hẹp, khoảng 1.8m x 1.4m. Cuối hành lang có một cửa lớn thông sang một phòng giam lớn phía Nam (diện tích 28.2m x 7.5m), được chia đôi: phía Đông làm kho, phía Tây tiếp tục dùng để giam tù nhân. Khu nhà cầu (nhà vệ sinh) được đặt ở góc Tây Nam của khu này.

Dãy nhà giam cũ kỹ tại khu di tích lịch sử Nhà tù Pleiku, Gia Lai

Bên trong một xà lim chật hẹp tại Nhà tù Pleiku, tái hiện không gian giam giữ

Khu nhà giam phía Đông (Thời kỳ Mỹ)

Khi Mỹ tiếp quản và mở rộng Nhà tù Pleiku, khu vực phía Đông được xây thêm và đổi tên thành “Trung tâm cải huấn Pleiku”. Trại giam được sửa sang, phân khu lại. Chúng nối thêm một phòng giam ở dãy nhà giam chính về phía Nam và ngăn phòng giam lớn trước đó thành 3 phòng nhỏ hơn để phân loại tù nhân chi tiết hơn. Khu vực làm việc của ban quản lý trại giam cũng nằm ở phía Đông, bao gồm một dãy nhà chạy theo hướng Đông-Tây (khoảng 53.6m2) làm nơi tiếp nhận tù nhân và một dãy nhà ngang theo hướng Bắc-Nam chia làm 2 phòng: phòng giám thị và phòng hành chính.

Những hình ảnh tái hiện cuộc sống tù đày và tinh thần đấu tranh

Bước vào bên trong các phòng giam, du khách không khỏi xúc động và căm phẫn trước những hình ảnh, mô hình tái hiện cuộc sống tù đày khắc nghiệt và các hình thức tra tấn dã man mà các chiến sĩ cách mạng đã phải chịu đựng. Từ cảnh xiềng xích, cùm kẹp đến những dụng cụ tra tấn tàn bạo, tất cả đều là minh chứng cho tội ác của kẻ thù xâm lược.

Hình ảnh tái hiện cảnh tù nhân bị giam giữ tại Nhà tù Pleiku lịch sử

Tuy nhiên, chính tại “địa ngục trần gian” này, tinh thần đấu tranh bất khuất, ý chí kiên cường của các chiến sĩ cộng sản lại càng tỏa sáng. Nhiều cuộc đấu tranh đòi cải thiện chế độ lao tù, chống đàn áp đã nổ ra ngay trong nhà tù. Những hiện vật, câu chuyện được trưng bày giúp thế hệ hôm nay hiểu rõ hơn về sự hy sinh, lòng quả cảm và tinh thần lạc quan cách mạng của cha ông.

Mô hình tái hiện cảnh tra tấn dã man tù nhân tại Nhà tù Pleiku

Giá trị lịch sử và thông tin tham quan Nhà tù Pleiku

Di tích lịch sử cấp quốc gia

Với những giá trị lịch sử và giáo dục to lớn, ngày 12 tháng 12 năm 1994, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ra Quyết định số 321/QĐ-BT công nhận Nhà tù Pleiku là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Từ đó, nơi đây trở thành điểm đến quan trọng trong hành trình khám phá Gia Lai của du khách trong và ngoài nước.

Thông tin tham quan (Giờ mở cửa, Giá vé)

Hiện nay, khu di tích lịch sử Nhà tù Pleiku mở cửa đón khách tham quan vào tất cả các ngày trong tuần. Đặc biệt, du khách được miễn phí vé vào cổng. Đây là cơ hội quý báu để mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, tìm hiểu sâu sắc hơn về một giai đoạn lịch sử bi tráng nhưng hào hùng của dân tộc.

Du khách tham quan tìm hiểu lịch sử tại khu di tích Nhà tù Pleiku, Gia Lai

Nhà tù Pleiku không chỉ là một địa điểm tham quan lịch sử đơn thuần. Đó là một trang sử sống động, ghi dấu tội ác của chiến tranh và tôn vinh tinh thần bất khuất của con người Việt Nam. Đến với Nhà tù Pleiku, mỗi chúng ta sẽ thêm trân trọng nền độc lập, tự do đang có và biết ơn sâu sắc sự hy sinh của thế hệ cha anh đi trước. Nếu có dịp đến với Gia Lai, đừng quên dành thời gian ghé thăm chứng nhân lịch sử đặc biệt này.